Çocuklarda Ateş

Ölçülen ateş; çocuklarda 38 C, büyüklerde 37.8C

37.5 altı normal vucut sıcaklığı, 37.5-38 C arası ise izlenmesi gereken şüpheli durumdur

Ateş yükselmesini faydalımı: Ateş yükseldiği zaman bakteri ve virüslerin bir kısmı ölür ve üremesi yavaşlar.

Ateş nötrofillerin mikropları öldürme yeteneğini ve antibakterial ilaçların etksini arttırmaktadır.

Bu faydalı etkiler 39-41 derecelerde oluşurken, 42-43 dereceye ulaştığında azalmaktadır.

 Ateşin en sık nedeni;

•      Enfeksiyonlar ile karşımıza çıkar.

•      Enfeksiyon hastalıklarının ilk bulgusu genellikle ateştir, çocuklarda en sık neden üst solunum yolu enfeskiyonlarıdır.

 Ateş Nasıl Oluşur:

Enfeksiyon ile kaşılaşıldığı zaman bakteri ve virüslerin bünyesinde bulunan ve ateşin yükselmesini uyaran bazı paraçacıklar beynimizin hipotalamus bölgesini uayarır, hiotalamus yeni duruma göre vücut ısısı ayar noktasını yeniden belirler.

Vücut sıcaklığı yeni belirlenen ısı ayar noktasına ulaşıncaya kadar vücudumuz ısınmaya çalışır. Kişi daha sıcak bir ortam bulma, giyinme, örtünme gibi davranışlara yönelir.

Vucudumuz ise uç damarlarda büzülme (morarma ?) ile ısı kaybını azaltmaya çalışır.

Hipotalamus vücut ısısı ayar noktasını yükselttiği zaman ortam ısısı düşük kalır ve üşüme hissi olur. Üşümeye  cevap olarak guatr hormaonları ve adrenalin gibi katekolaminlerin seviyelerinin artması sonucu titreme oluşur. Titreme sonucunda da ısı artışı sağlanır.

Soğuk havalarda üşüme ile oluşan  titreme ısı üretimni arttırarak vücut sıcaklığını  korumaya yardımcı olur.

Ek olarak metabolik aktiviteler, egzesiz, bazı kanser hastalıkları, romatizmal hastalıklar, artmış ortam ısısı, gereğinden fazla giyinme ve örtünmede vücut sıcaklığının artmasına yol açabilir.

 VÜCUT SICAKLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1.   Vücut sıcaklığı yaşa göre değişir:

•   Çocuklarda 38 C, Erişkinlerde ise 37.8 C ateş olarak kabul edilir.
•   Vücut sıcaklığı bir yaşın altında erişkinden daha yüksektir.
•   Bir yaş üzerinde bazal merkez sıcaklık erişkin seviyesine inmeye başlar, ergenlikte tam olarak erişkin seviyesine iner.
•    Kızlar 13-14 yaışnda, Erkekeler 17-18 yaşında erişkinin bazal merkez ısı seviyesine iner.

2.      Cinsiyet,

3.      Metabolzma hızı,

4.      Dış ortam sıcaklığı,

5.      Egzersiz; fiziksel akiviteler ile vücut sıcaklığı 38.5 derece üzerine çıkabilir, istirahatle normale döner.

6.      Vücudumuzun biyolojik saati; gün içinde ölçüm yapılan saate göre vücut scaklığını değişir. Sabah ile akşam arasında 0.5-1 C fark ölçülebilir.

7.      Ortam sıcaklığı, giyinme ve örtünme

Sonuçta ortaya çıkan sıcaklık 38 dereceye ulaştığında ateş kabul edilir.

Bu noktayı aşan ısının vücuttan uzaklaştırılması gerekmektedir

Oluşan fazla sıcaklığı %60 oranında ortama vererek kaybederiz

Bu durumda ortam sıcaklığı vücut ısımızı dengelemkte çok önemlidir.

Özellikle yenidoğan ve süt çocuklarının odası gereğinden fazla ısıtılırsa, fazla giydirilir yada fazla örtülürse vücut ürettiği ısıyı ortama vererek kaybedemeyeceği için ısı dengesini sağlayamaz, aşırı ısınır ve ateş yükselir.

Bunun aksine ortam soğuk, ince giydirilmiş ya da az örtülmüş yenidoğan ve süt çocukları soğuk ortama ısı kaybederek vücut ısısı düşer ve hipotermiye girebilir.

Görüldüğü gibi vücut ısısını dengede tutmak için ortam ısısı ve dengeli giyinme-örtünme önemlidir.

Her sıcaklık artışı ateşmidir; Her ışı artışı ateş olarak değerlendirilmez.

Ateş ile Aşırı  Isınma Arasındaki Fark

•      Ateşli hasta üşüme hisseder, vucut sıcaklığını yükseltmeye çalışır, örtünme, giyinme ve ısınma davranışları sergiler.

•      Çevresel ısınma ve ısı üretimine bağlı sıcaklık artışında kişi ısındığını hisseder ve soğumaya yönelik tedbirlere yönelir, su  içmek ister, vücut terleyerek ısı kaybetmeye çalışır.

 ATEŞLİ HASTAYA YAKLAŞIM

•      Ateşli hasta geldiğinde iyi bir hikaye alınmalı;

•      Başlama zamanı,

•      Seyri,

•      Ölçülen ateş,

•      İlaç alıp almadığı

•      Bulaşıcı hastalık ile temas,  

•      Tekrarlayan yada kronik hastalık hikayesi sorulmalı

 TEDAVİ

Bir semptom olan ateşe müdahale edilmesinde amaç vücut ısısnın normale indirilmesidir.  

Ateşin düşürülmesi hastalığın tedavi edildiği anlamına gelmez.

Büyük çocukların kendini iyi hissettiği, küçük çocuklarında rahatladığı bir vücut ısı düzeyine inmesi yeterlidir.  

Ancak ateşin risk oluşturduğu durumlarda ateşli havale geçmişi olan yada aile hikayesinde havale riski taşıyan bebek ve çocuklarda daha erken ve agresif müdahale edilmesi gerekir.

Ateşe müdahale prosedürleri hastanın yaşına göre değişir

0-28 günlük bebekler:  

•      Ateş çoğunlukla yetersiz beslenmeye bağlı sıvı kaybından kaynaklanır. Bu bebeklerin vücut ağırlık kaybıda %10 ve üzerindedir. Genel durumu iyi olan bu bebeklere sıvı takviyesi yapılarak ve varsa fazla giysi ve örtüsü açılarak ateşi normal seviyeye getirilebilir. Hasta görünümlü genel durumu iyi olmayan bebekler ise hemen yatırılarak ateş kaynağı aranmalı ve tedavisi hızla başlanmalıdır.

1-3 aylık bebekler:

•      Risk değerlendirmesi yapılmalı.

•      Aşırı huzursuz, çok ağlayan  bebeklerde değerlendirmeye alınmalıdır.

•      Etrafa ilgisi, hareketleri, beslenmesi azalmış, uykuya meyilli, halsiz, ciltte solukluk, morluk ve  döküntüsü olan bebekler dikkatten kaçırılmamalıdır.

•      Düşük riskli bebekler ayaktan takip edilebilrken, orta ve yüksek riskli bebeklerin hastaneye yatırılarak hızla tetkik ve tedaviye başlanması gerekir.

•      Bacteriyemi, sepsis ve menenjit gibi ciddi durumlar ekarte edilmelidir.

3-36 aylık bebekler:

Ateşli hastalıkların en çok görüldüğü yaş grubudur. 39-40 derece ateşe sık rastlanır.

Aşırı irrite, huzursuz veya letarjik yani uykuya meyilli, halsiz, cilt rengi bozulmuş, beslenmeyi reddeden bebekler menenjit, septik şok gibi acil durumlar açısından değerlendirilmeli ve hızla tetik edilerek tedaviye başlanmalıdır.

Nedeni bilinmeyen Ateş (NBA):

Ateşi 8 günden uzun süren bir çocukta ayrıntılı hikaye, fizik muayene ve laboratuvar değerlendirmeleri sonucunda herhangi bir neden orataya konulamaması durumuna NBA  denir.

Enfeksiyöz nedenler:

NBA olgualrının üçtebirinden fazlasında görülür

Salmonella; Salmonella Typhi ve Non Typhoid Salmonella türleri enterik enfeksiyonların çoğunu oluşturur, ateş çoğunlukla kısa süreli ama nadiren haftalarca devam eden ateş olabilir. Hafif karın ağrısı olabilir. Typho da görülen bradikardi çocuklarda çok görülmez.

Yersinia; Genellikle kıs süreli ateş, ishal ve karın ağrısı yapar, bazen 2-3 hafta süren ateş nedeni olabilir.

Endokardit: Doğuştan yada sonradan kalp hastalığı olan çocuklarda 2 hafta ve daha fazla devam eden ateş durumunda değerlendirmeye alınmalıdır.

Tüberküloz, Mononükleoz(EBV, CMV), Bartonellozis(Bartonella Hanselea; kedi tırmığı hastalığı), Fare ısırığı hastalığı(Sterptobacillus moniliformis),  Bruselloz, Sıtma, İntraabdominal, retroperitoneal apseler, Diş enfeksiyonu, Konjenital sifiliz, Tularemi(Francisella Tularensis), Leptospiroz, Kawasaki Hastalığı,

Enfeksiyon Dışı Nedenler

Otoimmün ve otoinflamatuar hastalıklar:

NBA olgularının %15’inden sorumludur. Enfeksiyonlardan sonra ikinci sıklıkla karşımıza çıkan hastalık grubudur. Bunlarında % 75’i sistemik başlangıçlı Jüvenil İdiapatik Artrit yani Still hastalığıdır.

NBA olgularının % 20’si KDH.na bağlıdır.

Akut Romatizmal Ateş, Makrofaj Aktivasyon Sendromu NBA sebepleri arasındadır.

 Vaskülitler:

Poliarteritis Nodoza; hipertansiyon, renal tutulum ve nörit,

Behçet Hastalığı: Aftöz stomatit, üveit, MSS tutulumu, perianal ülser,

Wegener Granülomatozisi; böbrek, alt ve üst solunum yolu bleirtileri, C-ANCA +,

Sarkoidoz: Çocuklarda nadirdir, 2 haftadan uzun süren ateş, halsizlik, yorgunluk, bacak ağrısı, kilo kaybı, anemi, ESH yüksekliği, serum Ig ve anjiotensin konverting enzim yüksekliği ANA ve RF negatifliği, kazeifikasyon nekrozu içermeyen granülomlar

İnflamatuar Barsak Hastalığı:

Crohn Hastalığı;  % 90 Crohn hastalığı görülür. Crohn hastalığında çomak parmak, artrit, stomatit, perirektak fistül, piyoderma gangrenozum, gaitada gizlikan pozitifliği, demir eksikliği anemisi ve sedim yüksekliği.

Ülseratif Kolit; hastalarında ateşe ek GİS  bulgular olması nedeniyle tanı daha erken konulabilir.

Malignite: NBA olgularının % 10’una malignite neden olur.

İlaç ateşi: %1.5 oranında ilaç ateşi rapor edilmiştir. Genellikle 7-10 gün sonra başlar, ancak bu süre uzunda olabilir. Titreme, simetrik morbiliform döküntü yada ezozinofili,  %20 görülür. İlacı kestikten 48 saat sonra ateş düşer ve ilacın başlanması ile tekrar yükselir. Aspirin, NSAİ, vankomisin, ß-laktam antibiyotikler, izoniazid ve macrolidler ateş reakisyonu yapabilir.

Munchausen Sendromu: Yapay ateş

İnflamatuar olmayan hastalıklar:

Ailesel disotonomi, anhidrotik ektodermal displazi, dehidratasyon, AFR ler normal, terleme yoktur,

Hiothalamic disfonksiyon, ciddi MSS  hasarı yapan hastalıklarda,  

Santral yada Renal DI,

Korpus Kallosum agenezisinde hiper ve hipotermi atakları sıktır.

Periodik Ateşler:

Tekrarlayan ateş ve inflamasyon atakları olur.

FMF: Pyrin proteinini kodlayan MEF geninde mutasyon olur.

HIDS: MVK  geninde mutasyon sonucu tekrarlayan ateş  olur, 1 yaşından önce 3-7 gün süren tekrarlayan ateş, servikal LAP, karın ağrısı, kusma yada ishal ile karakterizedir. Ataklarda IgD yükselir, genellikle beraberinde IgA yüksekliğide vardır.

PFAPA Sendromu: Çocuklarda oldukça sık görülen NBA sendromudır. 3-4 hafta aralıklarla ani başlayan ve 3-5 gün içerisinde kendiliğinden düzelen periodik ateş, aftöz stomatit, farenjit ve lenfadenit ile karakterizedir.

 Yazar: Ali Fatih Kısaarslan  

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı

Acıbadem Kayseri Hastanesi.  Aralık 2023.

Kaynaklar:

1. Arısoy ES. Ateş.  In: Hasanoğlu E, Düşünsel R, Bideci A, Boduroğlu K. Temel Pediatri,  2nd ed. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri,  2020: 340-354.

2. Karaböcüoğlu M, Soysal A.  Ateş. In:Tutak E, Yıldız İ, Soysal A, eds. Pediatri Atolyesi Peiatri Uygulamaları, 4th ed. İstanbul: Pelikan Basım Mat. Amb.San.Tic.ltd.Şti, 2023: 314-321.